Global categories

12 November 2018 16:11

Widzewiacy w Legionach Polskich w latach 1914-1918 [CZĘŚĆ II]

Przedstawiamy widzewiaków, którzy brali czynny udział w walkach o odzyskanie przez Polaków niepodległości

Grupa sierpniowa

Pod koniec sierpnia 1915 r. do Legionów udała się kolejna grupa widzewiaków - było ich przynajmniej dziewięciu: Franciszek Błaszkiewicz, bracia Feliks i Stefan Krysztofiakowie, Tadeusz Lubiński, Stefan Mirowski, Antoni Olszewski, Nikodem Stępień, Stanisław Wajszczyk i Józef Zimnawoda. Większość z tej grupy trafiła do 6 pp. Do kompani technicznej dołączyli Mirowski i Zimnawoda, a do 1pp Błaszkiewicz i Lubiński. W grupie tej odnajdujemy jednego gimnastyka TMRF.

Krysztofiak Stefan, ur. 20 IV 1897 r. w Łodzi, s. Franciszka i Eleonory. Uczył się w szkole przyfabrycznej przy Zakładach Heinzla i Kunitzera, a następnie w tzw. „szkole niedzielnej” W Legionach od 1915 r. Od 1917 działał w POW w Kaliszu. Od stycznia 1919 do 3 XII 1920 r. służył w 31pp. Po opuszczeniu wojska pracował w „Widzewskiej Manufakturze”, a od 1924 do 1931 r. w Związku Strzeleckim, a następnie jako urzędnik państwowy. Członek zarządu Koła „Widzew” Związku były Wojskowych i Związku Rezerwistów na Widzewie oraz Związku Legionistów Polskich.

Grupa z jesieni 1915 r.

Jesienią 1915 r. widać wyraźny zastój werbunku do Legionów. Przyczyn było kilka m.in. wzmagała się endecka akcja antymobilizacyjna, a od kilku miesięcy z werbunku wycofało się PPS i zaczęło swoimi zwolennikami zasilać szeregi POW, w „akcję legionową” nadal zaangażowany był NZR. Jesienią 1915r. do Legionów udało się przynajmniej trzech widzewiaków byli to: Marian Brojek (brat Adama), Feliks Libert i Wincenty Zieba.

Ochotnicy z lat 1916–1918.

W ostatnich dwóch latach wojny do Legionów, a następnie do Polskiej Siły Zbrojnej trafiło 15 widzewiaków. Byli to: Franciszek Badowski, Bolesław Bałczewski, Artur Horn, Jan Kokorzycki, Stanisław Kolarski, Wiktor Krawczyk, Władysław Lejkowski, Malec Stefan, Aleksander Omencetter, Bronisław Skrabulski, Józef Stolarski, Mikołaj Urbaniak, Antoni Wiśniewki, Jan Witkowski, Bronisław Wlaźlik, Kazimierz Zakrzewski. Trudno dla tej grupy znaleźć jedną wspólna przyczynę, dla której szli do wojska. Dla jednych armia była ucieczką przed niemieckim aresztowaniem za działalność w POW lub skautingu. Tak uczynili m.in. Horn i Wlaźlik. Inne motywacje przyświecały Krawczykowi. Do PSZ wysłała go PPS. „Ponieważ pod koniec 1917 r. NZR w Łodzi agitowało za wstąpieniem do „Wermachtu” i agitacji tej uległo kilkudziesięciu chłopców – z polecenia Okręgowca PPS w Łodzi zgłosiłem się do „Wermachtu”, aby mając wpływ na tych ochotników i utrzymywać z nią (partią) ścisły kontakt.”

O tym, że także na Widzewie NZR nawet po „kryzysie przysięgowym” agitował za wstąpieniem do armii świadczy list internowanych w Szczypiornie widzewiaków do Feliksa Tomczak - Tomaszewskiego z 27 VII 1917 r. w którym czytamy: „Łaskawy Panie!!! Bardzo nam przykro, iż dowiedzieliśmy się o panu zbyt niepochlebnych wieści. Sądzimy, iż to okaże się nieprawdą, bo w coś podobnego uwierzyć trudno, pan jako zapalony Piłsudczyk, powinien iść za przykładem naszym, a nie wygłaszać nonsensów, na które się wszyscy oburzamy, pan który był przykładem dla innych, dziś staje się pan wspólnikiem Targowicy, która chce szafować krwią polską, chociaż jej rana nie wylała. Mamy nadzieję iż to się wyjaśni a łaskawy pan nam się usprawiedliwi. Czekamy na odpowiedź, my niżej podpisani! Widzewiacy! L. Lewandowski, Marian Rządkowski, Fr. Błaszkiewicz, St. Polański, B. Sprabulski, L. Ponikowski, Wł. Jędrzejewski, A. Nowakowski, [nazwisko nieczytelne]”.

Spośród wymienianej piętnastki najwięcej osób trafiło na kursy wyszkolenia organizowane w Łomży, S. Malec trafił do 1 pp, Lejkowski do artylerii, a W. Ziemba i M. Urbaniak do kompani technicznej. Tym samy kompania techniczna przy Komedzie Legionu, a po zmianie nazwy 2 kopania saperów była najbardziej „widzewską” jednostką w całych Legionach. Sporo widzewiaków odnajdujemy też w 3 baonie 1pp i w 6pp.

W czasie dwóch ostatnich lat I wojny światowej zaciągnęły się dwie osoby związane z „Widzew”.

Jednak w przeciwieństwie do wymienionych wcześniej gimnastyków K. Zakrzewski i W. Krawczyk związali się z RTS-em już po legionowej przygodzie. Różnica jest istotna, bo po odzyskaniu niepodległości, stało się niezwykle pożądane, aby dany klub sportowy w gronie swych członków, czy zawodników miał jak najwięcej kombatantów, a zwłaszcza byłych legionistów Piłsudskiego, bo z Łodzi nie wywodziło się ich zbyt wielu.

Krawczyk Wiktor ps. „Dewor”, „Jerzy”, „Konrad”, „Wicek”, Wysoki” ur. w Łodzi. s. Franciszka i Anny. Ukończył szkolę miejską, później na kursach dokształcających Polskiej Macierzy Szkolnej uzupełnił wykształcenie do 6-iu klas gimnazjum. Od końca 1915 r. członek PPS w dzielnicy Widzew. Od 1916 należał do POW, a od lutego 1917 r. do Pogotowia Bojowego PPS. Na polecenie partii w listopadzie 1917 r. wstąpił do Polskiej Siły Zbrojnej (Polnische Wermacht). Walczył podczas wojny 1920 r. Po demobilizacji pracował jako tkacz w Widzewskiej Manufakturze. W okresie międzywojennym był sekretarzem KD PPS Widzew, kierownikiem biblioteki dzielnicowej i członkiem łódzkiego OKR. Kandydat PPS na radnego w 1927 r. z okręgu nr III Widzew. Natomiast w 1936 roku, zajął drugie miejsce na widzewskiej liście PPS i został zastępcą radnego. W czasie okupacji niemieckiej początkowo przebywał w Łodzi, odgrywając poważną rolę w konspiracyjnej PPS - WRN. Następnie z polecenia partii przeniósł się do Częstochowy. Po 1945 roku pozostał w konspiracji. Aresztowany 4 czerwca 1947 w Łodzi pod zarzutem kierowania działalnością nielegalnej PPS - WRN był sądzony w krakowskim procesie kierownictwa PPS-WRN m.in. z Pużakiem i został skazany na 9 lat więzienia. Członek komisji rewizyjnej RTS Widzew w 1931 r. oraz po wojnie w latach 1959-1961. Zm. 14 lutego 1977 r. w Łodzi.

Zakrzewski Kazimierz ur. 18 IV 1898 w Łodzi, s. Andrzeja i Marianny. Ukończył 3-letnią szkołę elementarną i jednoroczny kurs zawodowy. Z wykształcenia elektromonter, zawodu uczył się w firmie „Lumen”. W 1916 r. ochotniczo zaciągnął się do Legionów Polskich w Piotrkowie. W 1918 roku wstąpił do Wojska Polskiego w którym służył do 1921 r. Później podjął pracę w firmie Knapik Szeinberg przy ul. Przejazd 6, od 1930 r. pracował w Elektrowni Łódzkiej. Po aresztowaniu jesienią 1939 roku i ucieczce, przedostał się do Warszawy, gdzie przebywał do 1944 r. Po 1945 r. podjął ponownie pracę w Elektrowni Łódzkiej. Członek PPS od 1930 r. Skarbnik w trzech ostatnich zarządach Widzewa sprzed II wojny światowej. Pomagał budować strzelnicę klubową. Członek komitetu założycielskiego Widzewa z roku 1945.

Kompania techniczna przy Komendzie Legionów – najbardziej widzewska jednostka Legionów.

Początki kompani sięgają lutego 1915 r. Początkowo formowana była na Pokuciu i Bukowie, ale wiosną 1915 r. przeniesiono ją do Piotrkowa. Formalnie oddział miał liczyć 6 oficerów i 245 żołnierzy, w tym 207 żołnierzy uzbrojonych w karabinki, 16 żołnierzy nieuzbrojonych i 6 ordynansów. Jednak stan faktyczny kompani to 4 oficerów i ok. 120 żołnierzy. W jej składzie walczyło minimum jedenastu widzewiaków czyli ok. 10 proc. stanu kompani: Byli to. A. Nowakowski, T. Jeliński, W. Jędrzejewski, S. Kusideł, F. Stolarski, L. Lewandowski, A. Skiba, S. Mirowski, J. Zimnawoda, W. Zięba, M. Urbaniak.

Na poniżej zamieszczonym zdjęciu zrobionym za Widzewie widać S. Stolarskiego ps. „Sieciech”, członka pierwszej grupy, która poszła do Legionów (siedzi) i stojących od lewej strony F. Tomczak - Tomaszewskiego (peowiaka), J. Stolarskiego (najmłodszego z trzech braci Stolarskich) i A. Brojka (gimnastyka TMRF), również członka pierwszej z grup ochotników. Łatwo się domyśleć, że wszyscy znali się jeszcze sprzed wojny i byli przyjaciółmi. Takie wrażenie można odnieść czytając zachowane listy Feliksa.

Z listów wysyłanych do F. Tomczak – Tomaszewskiego bije także tęsknota za Widzewem, potrzeba dowiedzenia się o wszystkim co się dzieje na tej dzielnicy. W liście autorstwa L. Lewandowskiego z 10 IX 1916 r. czytamy: „siedzimy raz w nocy z Stolarskim, noc była śliczna, a księżycowa, on się mnie pyta: Ludwik, gdzie byśmy się teraz znajdowali jak byśmy byli w domu. Ja mu odpowiedziałem, naturalnie, że koło kościoła albo tramwaju, tam najlepsze spacery.”

Natomiast w innym liście autorstwa M. Rządkowskiego (był na werbunku w Skierbieszowie pod Zamościem) z 21 XII znajduje się taki akapit: „Powodzi mi się doskonale, zapoznałem się z tutejszym księdzem, dla rozmaitości chodzimy co dzień na polowanie – jednym słowem, że sobie uprzyjemniamy życie, ale wszystko mnie nie cieszy, bo tu nie ma naszego Widzewa.”

Takie zażyłe związki, utrzymywanie stałej korespondencji, częste pojawianie się Legunów na Widzewie w czasie urlopów, przedwojenne koleżeńskie więzi skutkowało tym, że z Widzewa do Legionów zaciągnęło się 52 ochotników. Lista ta nie jest zamknięta, gdyż autorowi nie udało się zweryfikować wszystkich osób. Oto ich lista: Tadeusz Kempczyński, Antoni Kratelski, Kusideł II, Tadeusz(?) Lubiński, Wacław Martyniuk (Martyniak), Nowacki, Nowak, Józef Okrajek, L. Ponikowski,Pietrzak, St. Polański. Można więc założyć, że w latach 1914-1918 z Widzewa do Legionów i PSZ poszło 60 osób.

Owe kontakty przetrwały I wojnę, świadczą o tym skład licznych organizacji kombatanckich działających na Widzewie w okresie międzywojenny.

Hasło Łódzkie, nr 135, 9 V 1930, s. 4. W zamieszczonej notatce odnajdujemy 5 byłych gimnastyków „Widzewa”: L. Lewandowskiego, S. Krysztofiaka, W. Wójtowicza, S. Łączkowskiego (legionistów) i M. Puksztę (peowiaka) oraz czterech innych legionistów: F. Stolarskiego, A. Nowakowskiego, J. Jagielońskiego i T. Jelińskiego.

Poniżej lista ochotników, którzy wstąpili z Widzewa do Legionów Polskich w latach 1914-1918.

1.Badowski Franciszek ur. 1883 r. w Łodzi, s. Piotra i Franciszki.

2.Bałczewski Bolesław ur. 6 IV 1899 r. w Łodzi, s. Ignacego i Walentyny.

3.Błaszkiewicz Franciszek ur. 17 IX 1892 r. w Łodzi (raczej w Zawierciu), s. Józefa i Wiktorii.

4.Boniecki Ignacy ur. 24 VII 1897 r. w Łodzi, s. Józefa i Cecylii.

5.Brojek Adam, ur. 1 XI 1896 r. w Łodzi, s. Władysława i Ewy.

6.Brojek Marian, ur. 6 XI 1990 r. w Łodzi, s. Władysława i Ewy

7.Horn Artur ps. „Wicher” ur. 31 III 1900 r. w Łodzi, s. Leopolda I Leokadii

8.Idzikowski Leon ur. 7 VII 1899 w Łodzi, s. Leona i Anastazji.

9.Jagieloński Jan, ur. 25 V 1897 r. w Łodzi, s. Wawrzyńca i Józefy

10.Jeliński Teofil , ur. 14 X 1888 r. w Sosnowcu, s. Franciszka i Augusty.

11.Jędrzejewski Władysław ur. 30 V 1897 r. w Łodzi, s. Karoliny,

12.Kędzierski Janur. 1896 r. w Łodzi, s. Jana i Antoniny.

13.Kokorzycki Jan, ur. 18 VI 1900 r. w Łodzi, s. Władysława i Marianny.

14.Kolarski Stanisław, s. Anny (?)

15.Korytkowski Henryk, Rokicińska 31, ur. 15 I 1892(1894) r. w Łodzi, s. Kacpra.

16.Krawczyk Wiktor, ur. 25 VII 1899 r. w Łodzi. Syn Franciszka i Anny,

17.Krężołek Feliks ps. „Baranowski”, ur. 11 (13) X 1896 r. w Łodzi, s. Piotra i Petroneli..

18.Krysztofiak Feliks, ur. 1898 r. w Łodzi, s. Franciszka i Eleonory.

19.Krysztofiak Stefan, ur. 20 IV 1897 r. w Łodzi, s. Franciszka i Eleonory

20.Kusideł Stefan, ur. 29 VIII 1893 r. w Brzezinach s. Andrzeja i Lucji.

21.Laszkiewicz Piotr, ur. 1894 r., s. Franciszka i Magdaleny.

22.Lejkowski Władysław ur. 28 XI 1896 w Widzewie, s. Ignacego i Bronisławy.

23.Lewandowski Ludwik, ps. „Izydor” ur. 20 I 1896 w Koluszkach, s. Stanisława i Magdaleny 24.Liebert (Libert) Feliks , ur. 18 XI 1898 lub 1899r. w Łodzis. Walentego i Marii.

25.Łaczkowski (Łaszkowski) Stefan ur. 1894 w Łodzi, s. Antoniego i Józefy.

26.Malec Stefan, ur.6 I 1896 w Łodzi, s. Rocha i Julii.

27.Mirowski Stefanur. 1891 r. w Łodzi, s. Augusta i Marianny.

28.Nowakowski Alfons, ur. 1897 r. w Łodzi,s. Władysława i Anny.

29.Nowakowski Stanisław, ur. 12 XII 1894 r. w Łodzi, s. Władysława i Anny,.

30.Olszewski Antoni, ur. 21 V 1892 r. w Łodzi, s. Pawła i Ewy.

31.Omencetter Aleksander 27 IX 1897 wŁódź, s. Michała i Julii.

32.Pilichowski Michał, ur. 13 X 1895 r. w Łodzi w Legionach od 25 VI 1915 r., kompania uzupełnień.

33.Rządkowski Marian, ur. 2 II 1896 r. w Łodzi. Niciarniana 37

34.Sadura Jan, ur. 14 X 1892 r. w Tuszynie, s. Edwarda i Józefy.

35.SkibaAntoni, ur. 1890 r. w Łodzi,s. Tomasza i Józefy.

36.Skrabulski Bronisław, ur. 4 XI 1895 r. w Łodzi, s. Tomasza i Wiktorii,